Przejdź do treści

Położenie

Rys historyczny

Miejscowość Wieliszew jest wzmiankowana w 1254 r. jako własność klasztoru w Czerwińsku (tak było aż do końca XVIII w.) choć na Górze Sztachera odkryto ślady obozowiska łowców z V w. przed Chr. W I poł. XIX w. należała do Tomasza Kamieńskiego i jego żony Marii Gautier. 

Parafię erygował biskup płocki, Ścibor z Radzymina, dnia 20 lipca 1387 r. z dóbr Zakonu Kanoników Regularnych z Czerwińska. W akcie fundacyjnym, w którym widnieją nazwy wsi: Wieliszew, Skrzyszew, Koluszyn, Łaziska, Turczyn i Nieporęt, nakazał wzniesienie w Wieliszewie kościoła w dobrach klasztoru Kanoników Regularnych z Czerwińska nad Wisłą. Tekst dokumentu zachował się w kopiariuszu czerwińskim pochodzącym z początku XVI w. 

Jedna z miejscowych legend głosi, iż przed wieloma wiekami, w miejscu dzisiejszego kościoła parafialnego, dobiła do brzegu tratwa z transportem ściętego drzewa. Flisacy, wdzięczni za pokonanie niezwykle niebezpiecznego odcinka rzeki, pełnego wirów, które wielokrotnie rozrywały powiązane w tratwy pnie drzew, ofiarowali cały jego transport na budowę kościoła.

Pierwszy kościół wznieśli opaci czerwińscy. Kolejny, pw. Przemienienia Pańskiego, Sw. Ap. Andrzeja i Mateusza, zbudował w 1728 r. Ks. Mateusz Pożewski, konsekrował go biskup kamieniecki i opat czerwiński Stanisław-Józef Hozjusz dnia 28 sierpnia 1729 r. Kościół wraz z innymi zabudowaniami regionu uległ całkowitemu zniszczeniu w okresie lI wojny światowej (z dawnych czasów ostała się jedynie kaplica-grobowiec na cmentarzu). Drewniany kościółek spłonął (wraz z całym wyposażeniem i archiwum dokumentującym prawie 600-letnią historię parafii) w czasie działań wojennych w roku 1944.  Starania o budowę kościoła według projektu arch. W. Konowicza podjął Ks. Walenty Wolski, założył fundamenty w 1950, po czym nastąpiła dłuższa przerwa. Budowę podjął i w latach 1950 - 1962 doprowadził do końca Ks. Feliks Nowak. Konsekracji nowego kościoła dokonał Kard. Stefan Wyszyński dnia 12 sierpnia 1962 r. Nowy, murowany, kościół kształtem bryły i stylistyką nawiązujący do budowli neoromańskich. Jedynymi zabytkowymi elementami są dwa nieczynne już spiżowe dzwony. Legenda głosi, że dzwony zdjęte z kościelnej wieży podczas I wojny światowej w celu przetopienia na "armaty" odnalazły się po wojnie w Austrii i powróciły do Wieliszewa. W roku 1987 obchodom jubileuszu 600-lecia parafii przewodniczył Kard. Józef Glemp, Prymas Polski.

Wyposażenie świątyni: trzynawowa, w stylu eklektycznym (elementy gotyku i romańskie), kryta blachą ocynkowaną malowaną na czerwono. W prezbiterium wisi obraz Przemienienia Pańskiego z roku 1967 (górną część dzieła Rafaela, kopiował Jan Molga). Na ścianach absydy Jan Molga namalował postacie świętych polskich. Po jednej stronie tabernakulum stoi krucyfiks z pasyjką dłuta nieznanego rzeźbiarza zakopiańskiego z 1996, a po drugiej figura MB Fatimskiej. Prezbiterium przebudowano w 2001 r. i wyłożono marmurem. Na jubileusz 40-lecia konsekracji kościoła w 2002 r. wstawiono marmurowy ołtarz i ambonkę. Są również ołtarze w nawach bocznych: Niepokalanej (po prawej) i Sw. Michała Arch. (po lewej); w kaplicy obok prezbiterium nad ołtarzem wisi obraz MB Częstochowskiej. Są gipsowe płaskorzeźby stacji Drogi Krzyżowej i dwa konfesjonały dębowe. Na wieży wisi jeden nieużywany dzwon (w 1998 zainstalowano „dzwony” elektroniczne). źródła:

1.    www.wieliszew.pl

2.    Jubileuszowy informator Diecezji Warszawsko-Praskiej, Warszawa 2002.

 

 

Książka "Kościół w Wieliszewie"

Zdjęcie /źródło/ - portal POWIATOWA

 

Pewnie wielu z nas wchodząc do naszej parafialnej świątyni, nie zdaje sobie sprawy, że jest ona kolejnym ogniwem w wielowiekowej historii Kościoła na tej ziemi. Bardziej dociekliwi pewnie o niej trochę wiedzą, choćby z publikacji w naszej wieliszewskiej gazecie, ale są to encyklopedyczne wiadomości. Tymczasem w książce pana Krzysztofa Klimaszewskiego „Kościół w Wieliszewie - Historia parafii,” otrzymaliśmy możliwość dogłębnego zapoznania się z tymi dziejami. Już biorąc ją do ręki, każdy, kto ceni książki, odczuje niemałą satysfakcję podziwiając staranność i estetykę z jaką została wydana. Jej zawartość na pewno nikogo nie rozczaruje. Autor wykonał ogromną pracę, odnajdując i publikując wzmianki i dokumenty dotyczące zarówno Wieliszewa, parafii wieliszewskiej jak i kolejnych świątyń.

Z ich treści dowiadujemy się bardzo szczegółowo o stanie posiadania, o kolejnych kapłanach zarządzających parafią, o nadaniach i podziałach. Przeczytamy o nieznanych, zaskakujących epizodach z jej historii, a wszystko na tle historii naszych dziejów narodowych, aż do tych najnowszych, których jesteśmy świadkami i uczestnikami.

Rdzenni mieszkańcy odnajdą na starych fotografiach siebie, swoich rodziców, dziadków, czy sąsiadów.

Dziś, kiedy prawdziwe wartości są ośmieszane, odrzucane w imię nic nie znaczącej „europejskości,” lektura tej książki pomaga dostrzec wartość tego miejsca, gdzie przyszło nam żyć. Pomaga utożsamić się z tymi pokoleniami, które żyły tu przed nami, wierne Bogu, Kościołowi, Polsce i tej ziemi.

Myślę, że po jej przeczytaniu, ci, którzy mają tu swoje korzenie, poczują dumę, a tym, którzy wybrali to miejsce do zamieszkania, pomoże wejść w historię wieliszewskiej parafii, utożsamić się z nią, powiedzieć: to jest moja mała ojczyzna.

Może też będzie to impulsem do włączenia się bardziej aktywnie w życie parafii i społeczności.

Robert Siwek, parafianin

Pierwsza monografia parafii w Wieliszewie.

Parafia w Wieliszewie z całą pewnością zasługuje na pierwszą poświęconą jej pracę monograficzną. Jubileusz 625-lecia istnienia parafii oraz pięćdziesięciolecie konsekracji obecnej świątyni są dostatecznie doniosłymi wydarzeniami, aby je uświetnić  specjalną publikacją. Mam nadzieję, że udało mi się  przybliżyć czytelnikom długą i bogatą historię parafii na tle wydarzeń krajowych z udziałem znakomitych osobistości  Rzeczypospolitej  i polskiego Kościoła.   

Pierwsza pisana wzmianka o Wieliszewie pojawiła się w bulli (Codex diplomaticus Poloniae) papieża Innocentego IV dnia 10 lutego 1254 r. Jest to akt przejęcia klasztoru augustianów czerwińskich oraz jego dóbr, wśród których wymieniane są wsie:  Wieliszew (Wyelyschewo) oraz Skrzeszew (Scrissewo). Dokument zachował się jedynie w odpisie i znajduje się w tzw. kopiariuszu czerwińskim.
Doskonałe położenie osady Wieliszew, w bliskości rzeki Narwi wraz z istniejącymi w pobliżu dużymi obszarami leśnymi, sprzyjały rozwojowi osadnictwa na tym terenie. Zakon  Kanoników Regularnych Laterańskich z Czerwińska, jako właściciel tych terenów, dostrzegał istniejące naturalne zasoby oraz możliwości czerpania z nich znaczących dochodów. Były to głównie: ryby – pożywienie dla zakonników, bobry – dostarczające drogocennych skór oraz tłuszczu, barcie pszczele, z których pozyskiwano miód oraz wosk do wyrobu świec np. do celów sakralnych, drewno i inne dobra leśne. Rzeka Narew doskonale nadawała się do transportu wszelkich towarów aż do siedziby Zakonu – Czerwińska nad Wisłą. Rozwojowi osadnictwa w Wieliszewie i okolicach sprzyjały naturalne warunki zapewniające bezpieczeństwo w postaci naturalnej fosy, jaką stanowiła Narew, która chroniła przed niespodziewanymi najazdami i grabieżami, a okoliczne lasy dawały schronienie w razie najazdów nieprzyjacielskich.
W staraniach o zapewnienie jak najlepszej opieki duszpasterskiej w zagospodarowanych dobrach, ówczesny opat zakonu czerwińskiego Maciej, postanowił ufundować nowy kościół parafialny w Wieliszewie, przy którym powstałaby nowa prepozytura klasztorna, czyli parafia. Przełożony zakonu zwrócił się do ordynariusza miejsca - biskupa płockiego Ścibora z Radzymina, który aktem erekcyjnym z 20 lipca 1387 r. zezwolił na wzniesienie świątyni, jednocześnie zobowiązując opata, by dokładał wszelkich starań w sprawowaniu i ubogacaniu służby Bożej, aby wszyscy parafianie byli dobrze obsłużeni w korzystaniu z sakramentów świętych.
Nowa parafia w Wieliszewie powstała z podziału parafii chotomowskiej, a jej jurysdykcja obejmowała wsie: Wieliszewo (Wieliszew), Skrzyszewo (Skrzeszew), Koluszyno (Kałuszyn), Łaziska (Łajski), Truczyno (ewentualnie Trutczyno – wieś zaginiona już w XVI w., która leżała na północ od Wieliszewa, na lewym brzegu Narwi) oraz Nieporęt. Treść aktu  erekcyjnego biskupa Ścibora zachowała się w „Aktach Wizytacji Biskupich”, znajdujących się w Archiwum Diecezjalnym w Płocku. Uposażenie parafii wieliszewskiej        i jej proboszcza stanowiło około trzech łanów ziemi, tj. ok. 54 ha, oraz karczma. Budynek nowego kościoła, pod wezwaniem św. Mateusza, został zbudowany z drewna. Posiadał trzy drewniane ołtarze, z których jeden służył do sprawowania mszy świętej.

Studiując materiały źródłowe do dziejów Wieliszewa, możemy w nich znaleźć powiązania rodziny królewskiej Wazów z naszą miejscowością. Zależności te nie były tak znaczące jak z pobliskim Nieporętem, gdzie znajdował się pałac letni rodziny monarszej, niemniej jednak brat króla Jana Kazimierza, Karol Ferdynand Waza jako opat czerwiński zarządzał dobrami, które były w posiadaniu klasztoru czerwińskiego, w tym również Wieliszewem. Liczne dokumenty dowodzą, że książę bywał w Wieliszewie, że ufundował główny drewniany ołtarz pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Dziewicy w kościele wieliszewskim. W 1668 roku król Jan Kazimierz podpisał akt fundacyjny kościoła w Nieporęcie jako wotum za ocalenie Polski z „potopu szwedzkiego”. Fakt ten łączył się z podziałem parafii wieliszewskiej, gdyż część wsi przeszła pod zarząd probostwa nieporęckiego.

Od roku 1693 parafia Wieliszew została włączona do nowo utworzonego dekanatu radzymińskiego, który powstał na podstawie dekretu reformacyjnego biskupa płockiego, Andrzeja Chryzostoma Załuskiego. Liczne wpisy powizytacyjne dowodzą potrzeby zbudowania nowego kościoła,  ponieważ pierwsza świątynia popadała w ruinę – miała przeciekający dach, zmurszałe stropy i podłogi. W 1728 roku, dzięki staraniom ks. Antoniego Mateusza Pozewskiego (Pożewskiego), wzniesiono nowy drewniany kościół pw. Przemienienia Pańskiego, św. Apostołów Andrzeja i Mateusza, który został konsekrowany 28 sierpnia 1729 roku przez Stanisława Józefa Hozjusza biskupa kamienieckiego i opata czerwińskiego. Kościół ten przetrwał do 1944 roku, kiedy spłonął w czasie działań wojennych. O dawnej świetności Wieliszewa świadczą starania biskupa Andrzeja Stanisława Kostki Załuskiego o uzyskanie przywileju lokacyjnego miasta dla wsi Wieliszew. Pozwolenie to zostało wydane 9 stycznia 1745 roku. Niestety, przywilej nie został zrealizowany. Koniec XVIII wieku był przełomowy dla parafii wieliszewskiej. 23 lipca 1789 roku Zakon Kanoników z  Czerwińska, w zamian za dobra Gozd, przekazał podlegające mu tereny wieliszewskie nowemu właścicielowi, którym był prymas Polski, Michał Jerzy Poniatowski, najmłodszy brat króla Stanisława Augusta. Tak kończy się ponad czterechsetletnia opieka kanoników czerwińskich nad Wieliszewem i jego parafią. Po śmierci prymasa Poniatowskiego dobra klucza wieliszewskiego przechodzą w ręce Kazimierza Poniatowskiego, brata króla, oraz księcia Józefa Poniatowskiego, bratanka monarchy. Ostatecznie 16 grudnia nowym właścicielem Wieliszewa zostaje książę Józef Poniatowski.
W 1800 roku papież Pius VII na mocy brewe Ad Universam  gregis Dominici curam odłączył sześć parafii z dawnego dekanatu radzymińskiego w diecezji płockiej: Tarchomin, Nowy Dwór Mazowiecki, Chotomów, Wieliszew, Nieporęt oraz klasztor w Pradze i przyłączył je do nowo powołanej diecezji warszawskiej, którą zarządzał Józef Bończa Miaskowski jako jej pierwszy ordynariusz. Katedrą diecezji została kolegiata św. Jana Chrzciciela na Starym Mieście w Warszawie. W czerwcu 1816 roku hrabina Maria Teresa Tyszkiewiczowa jako spadkobierczyni  księcia Józefa Poniatowskiego, który zginął pod Lipskiem w 1813 roku, wydzierżawiła majątek klucza wieliszewskiego małżeństwu Marii i Tomaszowi Kamieńskim. W sierpniu 1818 roku został sporządzony spis majątku, w którym znalazł się opis uposażenia probostwa w Wieliszewie. W październiku 1829 roku małżeństwo Kamieńskich odkupiło dobra wieliszewskie od ich prawnej właścicielki. W 1852 roku z powodu  zadłużenia majątek wieliszewski, a w tym dobra kościelne, został zajęte i przeznaczone na licytację. Nabył je hrabia August Potocki i odsprzedał Iwanowi Fiodorowiczowi Paskiewiczowi. W grudniu 1899 roku rozporządzeniem cara rosyjskiego Mikołaja II utworzono cmentarz wojskowy na użytek garnizonów legionowskiego i zegrzyńskiego w Michałowie- Reginowie. Poświęcenie cmentarza nastąpiło w Niedzielę Palmową 20 kwietnia 1902 roku. W uroczystości uczestniczył również ksiądz z parafii Wieliszew, prawdopodobnie ks. Stanisław Mioduszewski. Cmentarz ten służył wojsku oraz rodzinom wojskowych wyżej wymienionych garnizonów. Parafianie wieliszewscy byli chowani początkowo na cmentarzu przykościelnym, na co wskazują liczne kości, które wykopywano w trakcie prac związanych   z budową obecnego kościoła; później stworzono nową nekropolię, leżącą bezpośrednio za wsią, na zachód od kościoła. Lata II wojny światowej  poczyniły w parafii wiele szkód. Utracono świątynię oraz  wszystkie zabudowania gospodarcze. Częściowo uległa zniszczeniu także organistówka. Początkowo nabożeństwa odprawiano w kaplicy na cmentarzu grzebalnym, a później przeniesiono do nowo  wyremontowanej organistówki. To ona stała się na wiele lat kościołem wieliszewskim. Jednocześnie czyniono starania o nową świątynię. Inicjatorem budowy był pierwszy powojenny proboszcz, ks. Walenty Wolski, któremu w latach 50. ubiegłego wieku udało się położyć fundamenty. Trudności z materiałami, szczególnie niski przydział cementu, uniemożliwiły dalszą budowę. Następca ks. Wolskiego – ks. prałat Feliks Nowak kontynuował prace, korygując plany architektoniczne nowego kościoła, który pierwotnie miał być większy, ze stylizowaną barokową wieżą - dzwonnicą. Pomimo trudności i jawnej niechęci władz komunistycznych do budowy świątyń, kościół został wybudowany, a jego konsekracja nastąpiła 12 sierpnia 1962 roku. Głównym konsekratorem był ks. kardynał Stefan Wyszyński, arcybiskup gnieźnieńsko-warszawski, prymas Polski. W niedzielę 24 maja 1987 roku wspólnota wieliszewska  przeżywała obchody jubileuszu 600-lecia swojej parafii. Uroczystościom rocznicowym przewodniczył ks. kardynał Józef Glemp, prymas Polski. Wcześniej parafia została wydzielona z dekanatu radzymińskiego i włączona do nowo powstałego dekanatu legionowskiego. Zgodnie z bullą papieską Jana Pawła II Totus Tuus Poloniae Populus z 25 marca 1992 roku o nowym podziale administracyjnym Kościoła w Polsce, parafia Wieliszew znalazła się w granicach nowo utworzonej Diecezji Warszawsko-Praskiej. Jej pierwszym zarządcą został ks. biskup Kazimierz Romaniuk. Na mocy nowych papieskich rozporządzeń, do parafii przyłączono Zegrze Południowe z kaplicą pw. św. Kazimierza, należące wcześniej do parafii Zegrze w Woli Kiełpińskiej w Diecezji Płockiej. Czasy najnowsze przyniosły dalsze zmiany. Na podstawie dekretu z 4 grudnia 2009 roku arcybiskupa Henryka Hosera, ordynariusza diecezji warszawsko - praskiej, został erygowany nowy ośrodek duszpasterski pw. św. Jana Marii Vianneya w Skrzeszewie. Do nowej parafii przyłączono wsie: Skrzeszew, Kałuszyn, Poddębie, Sikory i Topolinę, oddzielając je od parafii wieliszewskiej. Skarbem parafii wieliszewskiej było i jest jej duchowieństwo, które zabiegało o dobro parafii i jej członków, zabiegało o wzrost wiary i gorliwości wspólnoty, począwszy od księży zakonnych  z opactwa czerwińskiego, którzy przez czterysta lat opiekowali się parafią, budowniczych kolejnych świątyń – opata Macieja, pierwszego proboszcza Świętosława, Antoniego Mateusza Pozewskiego (Pożewskiego), ks. Walentego Wolskiego i głównego budowniczego obecnej świątyni, ks. prałata Feliksa Nowaka. Każdy ksiądz – proboszcz czy wikariusz –  zapisał się swoją pracą w historii parafii. Wspomnieć należy ks. Piotra Chotkowskiego, mianowanego proboszczem przez księcia Józefa Poniatowskiego, który rozpoczyna listę proboszczów diecezjalnych. Jest on autorem Opisu historycznego fundacji kościoła parafialnego wieliszewskiego w roku 1825 sporządzonego, doskonałego źródła do dziejów wieliszewskich. Również ks. Stanisław Mioduszewski, fundator dzwonu, był cenionym przez władze duchowne duszpasterzem archidiecezji warszawskiej. Proboszczem, który zarządzał  parafią najdłużej, aż trzydzieści cztery lata, był ks. kanonik Marek Janicki. Obecnie ojcem wspólnoty wieliszewskiej jest ks. Grzegorz Kucharski. Z parafii pochodzą  -   nieżyjący już ks. prałat Czesław Miętek, magister prawa, były ojciec duchowny Seminarium Duchownego w Warszawie, wychowanek wielu roczników duchownych trzech diecezji: warszawskiej, warszawsko - praskiej i łowickiej, oraz ks. kanonik Grzegorz Jankowski, pochodzący z Łajsk, obecnie dziekan dekanatu żoliborskiego w Warszawie.